ناآگاهی از پلفترم‌ها، قانون‌گذاری بدون مشورت کسب‌وکارهای نو و شرایط نابرابر در مقایسه با کسب و کارهای سنتی مهم‌ترین مشکلات پیش روی «کارآفرینان شرکت‌های بزرگ اینترنتی» در یلدا سامیت ۲۰۲۴ عنوان شد.
مدیران عامل دیجی‌کالا و دیوار، شرکت‌های پورتفولیوی سرآوا در پنل «کارآفرینان شرکت‌های بزرگ اینترنتی» در هفتمین همایش «یلدا سامیت» (یلدای کارآفرینان استارتاپی) روز چهارشنبه (۲۷ دی ۱۴۰۲) که در تالار بزرگ وزارت کشور برگزار شد، شرکت کردند. در این پنل «محمد خلج» مدیرعامل اسنپ، «مهدی شکوری مقدم» بنیانگذار آپارات و فیلیمو، «میلاد منشی‌پور» مدیرعامل تپسی، «مجید حسینی‌نژاد» مدیرعامل علی بابا، «مسعود طباطبایی» مدیرعامل دیجی‌کالا و «اشکان آرمندهی» مدیرعامل دیوار حضور داشتند. در این نشست علاوه بر سوالاتی که مجری کارشناس برنامه می‌پرسید، از حاضران خواسته شد وارد کانال تلگرامی «شنبه مگ» شوند و سوالات‌شان را بپرسند. بخشی از این پنل به پاسخ درباره این پرسش‌های تعاملی مطرح شده از سوی حاضران اختصاص داشت.
یک دهه بدون سرمایه‌گذاری بزرگ
«اکبر هاشمی» کارشناس و مجری در این پنل، از «میلاد منشی‌پور» مدیرعامل تپسی که تقریبا در اکثر یلداها حضور داشته است، درباره محدودیت چهره‌های مدیریتی در اکوسیستم استارتاپی ایران و اینکه چرا این تنوع و تکثر در استارتاپ‌های بزرگ به وجود نمی‌آید، سوال کرد.
منشی‌پور با بیان اینکه موج استارتاپ‌های بزرگ در دهه اول ۱۳۹۰ شکل گرفت و بعد از آن سرمایه‌گذاری بزرگی در این حوزه رخ نداده است، گفت: «از سوی دیگر، مهاجرت‌ها هم تشدید شد و در بهترین حالت نیروهای قدیمی ماندند و بسیاری از استارتاپ‌هایی که در حال پا گرفتن بودند، رفتند و ترکیب نیروی انسانی و سرمایه‌گذاری جدیدی رخ نداد.»
سهم از بازار
«اکبر هاشمی» کارشناس و مجری در ادامه این پنل با ارائه آماری از فعالیت ۳ و نیم میلیون راننده که چه در تپسی و چه اسنپ حداقل یک بار به عنوان راننده تاکسی اینترنتی فعالیت کرده‌اند یا می‌کنند از حاضران در پنل خواست درباره این آمار در کسب و کار خود توضیح دهند.
«مسعود طباطبایی» مدیرعامل دیجی‌کالا به عددی بین ۴.۵ تا ۶ میلیون نفر بازدیدکننده، که در ماه به ۳۰ تا ۴۰ میلیون نفر می‌رسد اشاره کرد و گفت: «بیش از ۱۰ میلیون کالا و حدود ۳۶۰ هزار فروشنده داریم. فروشندگانی داریم که کالاهای کمی دارند و در مقابل فروشنده‌هایی هستند که کالاهای بسیار زیادی برای عرضه دارند. در روز با توجه به انبارها، ظرفیت پردازش یک میلیون آیتم را داریم. اگر بخواهید یک مقایسه داشته باشید باید بگویم مثلا تعداد کالاهای هایپراستار باکری زیر ۲۰ هزار است، اما ما درباره ۱۰ میلیون نوع کالا صحبت می‌کنیم.»
هاشمی سپس از طباطبایی خواست به این سوال پاسخ دهد که «دیجی‌کالا با ۱۷ سال سابقه فعالیت، پس از چند سال به سوددهی رسیده است؟» که طباطبایی پاسخ داد: «سه چهار سال اخیر به نقطه سر به سر رسیدیم.»
این سوال آماری از «مجید حسینی‌نژاد» مدیرعامل علی بابا هم پرسیده شد که او در پاسخ گفت: «سهم ما در پرواز داخلی حدود ۲۷ درصد، در قطار ۳۷ درصد، در اتوبوس ۵ درصد که باید بگویم در کل فقط ۱۰ درصد ظرفیت اتوبوس آنلاین است و در اقامتگاه هم ۷۰ درصد از کل بازار است.» او همچنین گفت که ۵۰ درصد مردم ایران به صورت آنلاین بلیت داخلی تهیه می‌کنند.
ماجرای هک اسنپ‌فود
اسنپ و ماجرای هکی که برای اسنپ‌فود رخ داد موضوع بعدی پنل «کارآفرینان شرکت‌های بزرگ اینترنتی» بود که «محمد خلج» مدیرعامل اسنپ درباره آن صحبت کرد. او با بیان اینکه هر جایی که داده در آن وجود دارد، ریسک نفوذ هم دارد، گفت: «کسب و کارها در معرض چنین حملاتی هستند و طبیعی است که برای خود کسب و کار بیشتر از هر نهادی اهمیت دارد که از این داده‌ها حفاظت کند و اسنپ هم همینطور است و از این قاعده مستثنی نیست. البته توضیحات دقیق آن باید توسط مدیران اسنپ‌فود ارائه شود ولی به هر حال از همان ابتدا کمیته بحران تشکیل و اقداماتی انجام شد و تلاش کردیم این داده‌ها در بیرون استفاده نشود و کمیته بحران تشکیل شده تلاش کرد این اتفاق آسیبی به کاربرها نرساند. مهمتر از این اتفاق، چیزی بود که هم برای ما و هم دیگر مجموعه‌ها مهم است و آن اینکه، فرآیندهای یادگیری و بحث‌های مربوط به پروژه‌های بهبود که مستمر دارد، اتفاق می‌افتد تا دوباره شاهد چنین اتفاقاتی نباشیم.»
خلج درباره آمار مربوط به کسب و کار شرکت متبوع خود نیز توضیح داد: «در سهم بازار، در حوزه حمل و نقل بین ۵ تا ۱۰ درصد سفرهای درون شهری در پلتفرم‌ها اتفاق می‌افتد. در اسنپ، تقریبا روزانه در همه پلتفرم‌ها ۵ تا ۵.۵ میلیون سفر در کل کشور انجام می‌شود. در مجموعه اسنپ روزانه بین ۱۰ تا ۱۲ میلیون سفارش داریم که بخش عمده آن مربوط به تاکسی اینترنتی است. در کل تعداد کاربرهای ما بیش از ۶۰ میلیون کاربر است که از اپلیکیشن استفاده می‌کنند.»
سوال تعاملی بعدی این نشست درباره این بود که «چند درصد از مردم ایران از تاکسی اینترنتی استفاده می‌کنند؟» که خلج پاسخ داد: «۵ درصد از مردم از حمل و نقل هوشمند استفاده می‌کنند.»
۱۱ میلیون نفر، کاربر شبکه خانگی
سهم فیلیمو از بازار موضوع بعدی بود که در یلدای کارآفرینان استارتاپی مطرح شد؛ «مهدی شکوری مقدم» بنیانگذار آپارات و فیلیمو درباره این موضوع صحبت کرد و گفت: «حدود ۸.۵ میلیون دستگاه در ماه از فیلیمو استفاده می‌کنند که حدود ۶۴ درصد از سهم بازار است. سالی حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ اپیزود فیلم و سریال و رئالیتی شو تولید داریم و توان این بازار برای تولید محتوا حدود ۱۴۰۰ تا ۱۵۰۰ میلیارد تومان است که ۹۰۰ میلیارد تومان آن در مجموعه فیلیمیو اتفاق می‌افتد. در آپارات هم ماهانه ۶۷ میلیون بازدیدکننده یکتا داریم که حدود ۲ میلیارد ویدئو تماشا می‌کنند. ماهانه بیش از یک میلیون ویدئوی جدید در آپارات بارگزاری می‌شود، حدود ۵۳۰۰ تولیدکننده محتوا در آپارات فعال هستند و در سال گذشته حدود ۱۷۰ میلیارد تومان درآمد به آن‌ها رسیده است بر اساس درآمدی که روی بازدید ایجاد کردند.»
سوال تعاملی مربوط به این بخش در این باره بود که «چه تعداد از مردم ایران کاربر شبکه‌های خانگی هستند؟» و شکوری مقدم این‌طور پاسخ داد که «تقریبا نزدیک به ۱۱ میلیون نفر.»
آگهی‌های روزانه دیوار
سال گذشته بیش از ۵۳ میلیون کاربر یکتا داشتیم که دیوار را حداقل یک‌بار باز کرده بودند، اما کاربران فعال روزانه این وب‌سایت بیش از ۱۰ میلیون و ماهانه بیش از ۴۰ میلیون نفر هستند. این، آماری بود که «اشکان آرمندهی» مدیرعامل دیوار درباره کسب و کار متبوع خود داد.
او درباره سوال تعاملی مربوط به اینکه «روزانه چه تعداد آگهی در دیوار درج می‌شود؟» گفت: «روزانه بیش از ۵۰۰ هزار آگهی جدید داریم که حدود ۷۰۰ هزار آگهی روزانه بررسی می‌شود یا مجوز انتشار می‌گیرد و یا رد می‌شود. بیش از ۸ میلیون آگهی در بیش از ۳۸۰ شهر مختلف روی دیوار وجود دارد. دیوار حالتی است که متناسب با اتفاقات جامعه تغییراتی دارد و یک حالت زنده بودن رفتار آگهی دهندگان وجود دارد.»
ورود استارتاپ‌ها به بورس
در بازار سنتی امروز کسی این ریسک را نمی‌‌کند که روی شرکت‌های بزرگ سرمایه‌گذاری کند. شرکت‌های کوچک هم نمی‌توانند سرمایه‌گذاری کنند. ولی شاید یکی از راه‌های تامین منابع بورس باشد که تپسی جزو اولین شرکت‌هایی بود که وارد بورس شد. «اکبر هاشمی» کارشناس و مجری با ذکر این توضیح از وضعیت بعد از بورس از «میلاد منشی‌پور» مدیرعامل تپسی پرسید.
او با بیان اینکه خود بازار بورس محلی برای تامین مالی است، ولی هدف اصلی برای ورود به بازار بورس نباید افزایش سرمایه و تامین مالی باشد، گفت: «یک شرکت بورسی شبیه سایر بخش‌های اقتصاد است. وقتی یک استارتاپ وارد بورس می‌شود برای سرمایه‌گذاران شناخته خواهد شد. نکته منفی بورس این است که استارتاپ با شرکت‌های بزرگ مقایسه می‌شود، اما خوبی آن این است که اعتماد سرمایه‌گذار راحت‌تر جذب می‌شود، زیرا همه چیز شفاف‌تر و ساختار مالی مشخص است و با طیب خاطر بیشتری سرمایه‌گذاری رخ می‌دهد. این را من می‌توانم مقایسه کنم؛ یعنی وقتی تپسی را با تپسی گذشته مقایسه می‌کنم حالا مذاکره‌ها خیلی راحت‌تر و فرض بر این است که سازمان بورس و یک نهاد نظارتی این کارها را انجام داده است. البته وقتی شما بورسی هستید می‌توانید از روش های دیگر تامین مالی هم استفاده کنید. انتشار اوراق و گرفتن وام بانکی راحت‌تر است چون سهام یک قیمتی در بازار دارد و می‌توانید از آن به عنوان وثیقه در بانک استفاده کنید. مجموعا فکر می‌کنم این اتفاقی است که باید برای شرکت‌ها بیفتد.»
چالش‌های بیرونی
چالش پیش روی شرکت علی‌بابا به عنوان یکی از شرکت‌هایی که روز به روز در حال توسعه است، موضوع بعدی مطرح شده در پنل «کارآفرینان شرکت‌های بزرگ اینترنتی» بود که «مجید حسینی‌نژاد» مدیرعامل علی بابا در پاسخ به آن گفت: «بیشتر چالش‌ها درون‌تیمی است. بیرون چالش وجود دارد، اما همین چالش‌ها فرصتی برای توسعه کسب و کار است. اما چالش‌های تیمی و فردی بسیار سخت است و عموم وقت ما با همین‌ها گرفته می‌شود.
از چالش‌های بیرونی می‌توان به اقتصاد دستوری اشاره کرد که برای مثال بر روی بلیت هواپیما اعمال می‌شود. یک بخش زیادی از بلیت زیرزمینی است و همچنین به ما می‌گویند بلیتی که ایرلاین رسمی کشور می‌فروشد را نفروشیم. از این جنس مشکل در اتوبوس و قطار هم وجود دارد. به نظر من بزرگترین چالش مساله اقتصاد دستوری است.»
او درباره تغییر احتمالی کسب و کار مجموعه‌اش هم توضیح داد: «من مثل آب می‌مانم و هر جا قرار بگیرم همان شکلی می‌شوم. در اقتصاد ایران چهار رانت ساختاری وجود دارد؛ ارز ارزان، انرژی ارزان، زمین ارزان و وام ارزان که در اختیار صنایع سنتی هم هست و همه به یک شکلی از آن استفاده می‌کنند. برای همین هم تمرکز را مثلا از روی هواپیما روی اتوبوس آورده‌ایم یا در جاباما به دنبال ساخت اقامتگاه هستیم.» مدیرعامل علی بابا درباره نام ایرلاین این کسب و کار هم گفت: «اسم آن را دات‌ایر می‌گذاریم.»
رقابت ناعادلانه با کسب‌وکارهای سنتی
یک انتقاد مطرح شده در پنل «کارآفرینان شرکت‌های بزرگ اینترنتی» این بود که در یکی دو سال گذشته جذب سرمایه جدی اتفاق نیفتاده است. پرسش «اکبر هاشمی» کارشناس و مجری از «مسعود طباطبایی» مدیرعامل دیجی کالا این بود که آیا این کسب و کار در یکی دو سال گذشته جذب سرمایه داشته است یا خیر؟ که او در پاسخ گفت: «در ۲ سال گذشته جذب سرمایه کوچکی از سرمایه‌گذاران سابق‌مان داشتیم که چندان جدی نبود، اما ورود به بورس یک هدف مهم است که به دنبالش هستیم. یکی از مشکلات درباره پلتفرم‌ها، رقابت با کسب و کار سنتی است. ارائه خدماتی که پلتفرم‌ها ارائه می‌دهند در فضای سنتی بدون چالش است، اما با شفافیتی که در سیستم آنلاین وجود دارد، به ویژه بر روی قیمت‌گذاری‌ها، مشکلات زیادی داریم. شما در اینستاگرام می‌توانید هر کالای قاچاقی را با هر قیمتی بخرید، اما در دیجی‌کالا، اگر یک کفش آدیداس ارائه بدهیم، سریع احضار می‌شویم. در بازار سنتی همه شفاف نیستند و دولت باید به ما که همه چیزمان شفاف است کمک کند.»
او درباره اینکه آیا شعبه‌های فیزیکی دیجی‌کالا در حال راه‌اندازی است هم توضیح داد: «ما در حال برنامه‌ریزی برای فروشگاه‌های فیزیکی هستیم و کمی تغییر در بیزینس مدل خواهیم داشت که در نیمه اول سال آینده راه می‌افتد. این را هم از نظرسنجی‌ها به دست آورده‌ایم، زیرا بخشی از مردم خرید آنلاین را بلد نیستند و اصلا نمی‌دانند چطور انجام می‌شود. در یک جاهایی کمرنگ هستیم و باید فیزیکی باشیم. چند فروشگاه اول در تهران و بعد هم در مراکز استان‌ها راه‌اندازی خواهیم کرد.»
ناآگاهی از کسب‌وکارها
«اشکان آرمندهی» مدیرعامل دیوار درباره مشکلات حقوقی که برایش پیش آمده بود توضیح داد: «قاضی‌ای که حکم اول را برای کسب و کار ما صادر کرد اصلا پلتفرم را نمی‌شناخت. یادم است در یکی از روزهایی که به شعبه بدوی رفتم، قاضی گفت بیا با هم صادق باشیم، همان‌طور که می‌روی بیرون کلید بقیه خانه‌های فسادی که داری را بده به مدیر دفترم. وقتی هیچ شناختی نیست و دادگاه تخصصی برای این جنس پرونده‌ها ندارد، پرونده‌هایی که علیه پلتفرم‌های ما تشکیل می‌شود هم جایی می‌رود که هیچ تخصص و شناختی از این مدل کسب و کار نیست و نتیجه‌اش هم این‌طور اتهامات است.»
اسنپ هم کسب‌و کاری پر از چالش است و به نظر می‌رسد مدیران آن مدام باید پاسخگو باشند. هاشمی با همین توضیح درباره تجربه تعامل اسنپ با دولت پرسید که «محمد خلج» مدیرعامل اسنپ در این باره گفت: «به نظرم علاوه بر اینکه ما در کسب و کارها باید دانش خودمان نسبت به دستگاه‌های متولی را بیشتر کنیم، این رویکرد باید در طرف مقابل با شدت بیشتری رخ بدهد. یک دستورالعمل نظارتی البته تصویب شده است، اما همچنان درباره آن با نهادهای تصمیم‌گذار و تاثیرگذار مشکل داریم. مثلا به هر حال ذات حمل و نقل معاف از مالیات ارزش افزوده است و کسب و کار ما هم برای اینکه بتواند خدمات خوبی ارائه بدهد، باید از این قانون استفاده کند تا این هزینه به مصرف‌کننده تحمیل نشود. امروز من متوجه شدم که چون ما مالک خودرو نیستیم معافیت مالیاتی به ما تعلق نمی‌گیرد. این یک ناآگاهی نسبت به کسب و کارهای این‌چنینی است.»
مدیرعامل آپارات هم در پاسخ به همین سوال پاسخ داد: «جنس مشکلات ما از این دست است که همیشه یک تاخیر در شناخت کسب و کارهای ما وجود دارد و همیشه یک فاصله‌ای داریم و این فاصله گاهی به بدترین شکل ممکن پر می‌شود. گاهی دولت بدون در نظر گرفتن پیشنهادهای ما تصمیماتی گرفته و قانون‌گذاری انجام می‌شود که هیچ نقشی در آن نداریم. برای مثال در ساترا موردی داشتیم، قانونی تصویب شد که در خود صدا و سیما هم رعایت نمی‌شد یا در حوزه تولید محتوا به همین ترتیب. همین مساله موجب می‌شود این مفاهمه دچار چالش بشود و این رنجی است که ما تحمل می‌کنیم، چون باید چارچوبی را که تصویب می‌شود، رعایت کنیم.»
